Hoe maak je een vooroorlogs fort met 1,20 m dikke betonnen muren leefbaar, met behoud van het monumentale karakter? ‘Bunker-installateur’ Wim Boomkens van Birkhoff BV toverde Fort Nigtevecht bij Abcoude om tot unieke werkplekken én toeristische trekpleister. “Sommige dingen moet je op gevoel doen.”
Fort Nigtevecht dateert uit 1903 en is onderdeel van de beroemde Stelling van Amsterdam. Het fort van in totaal 1980 vierkante meter bevatte tientallen slaapverblijven, een keuken, een kantine, twee waslokalen, een ziekenverblijf en een telegraafruimte en bood onderdak aan ongeveer 300 soldaten. Strijd heeft het nooit gekend. Sinds 1987 is het complex in beheer van Natuurmonumenten, dat de nobele taak heeft gekregen het UNESCO-erfgoed een herbestemming te geven en van het kille fort een leefbare ruimte te maken.
Installateur en bunkerexpert Wim Boomkens van Birkhoff BV werd met zijn 27 jaar ervaring vanaf het begin betrokken bij de nieuwe plannen. Boomkens: “De eerste gesprekken met Natuurmonumenten over de mogelijkheden begonnen al in 2017. Begin 2020 begonnen de eerste werkzaamheden en in maart 2021 is de eerste fase opgeleverd, waarbij de eerste zes manschappenverblijven en een gemeenschappelijke ruimte in de rechtervleugel zijn geïsoleerd en verwarmd.” De tweede fase met vijf vertrekken in de linkervleugel en de voorbereiding voor de parterre is begin 2022 opgeleverd.
Geen doorsnee klus
Voor zulke projecten draait Boomkens zijn hand niet om. Zo heeft Birkhoff eerder een grote fabriek gasloos gemaakt en heeft twee andere bunkers voorzien van pelletketels: Fort Nieuwersluis en Fort Kijkuit. De laatste is in gebruik door Natuurmonumenten en is met zijn ingenieuze ontwerp zelfs in de prijzen gevallen. “Met deze projecten hebben we al heel veel ervaring opgedaan in dit soort bijzondere installatieprojecten”, zegt Boomkens.
Bij installatiewerk voor zo’n gigantische betonnen constructie is niks normaal. Boomkens: “In zo’n fort zitten geen gewone muren, je moet door 1,20 m dik beton boren. Omdat het een monumentaal pand is kan dat niet zomaar overal. Elk gaatje moet in overleg. Het doel is altijd zo min mogelijk schade aan het object aan te brengen als het een monument is. Dus wel je doel verwezenlijken, zonder de belangrijkste kenmerken te beschadigen. Het is echt een puzzel waarbij je moet denken in oplossingen.”
Drie NIBE lucht/water warmtepompen verwarmen het fort.
Een binnenunit met losse boiler levert warm tapwater.
Zo kunnen de gebruikers het hele jaar door genieten van comfortabele en warme ruimtes.
Denken in oplossingen
Een goede voorbereiding is cruciaal. “Het hielp dat we vanaf het begin konden meedenken en ervaring hadden met soortgelijke projecten”, zegt Boomkens. “In zo’n fort valt weinig te berekenen als je kijkt naar de capaciteit van de systemen en de benodigde hoeveelheid warmte; je kunt er geen getallen aan koppelen. Heel veel komt op gevoel aan.”
Verder mag je niet door oude houten kozijnen of panelen boren, mag je niet te veel lawaai maken en moet je rekening houden met muizen die ‘t isolatiemateriaal kunnen aanvreten. Daarnaast is het fort door het omliggende water en de smalle, onverharde paden moeilijk te bereiken. “Dat maakt transport en levering van spullen lastig”, zegt Boomkens. “Een vrachtwagen bijvoorbeeld kan daar niet zomaar komen.”
De omstandigheden beperkten ook de mogelijkheden voor de type installatie. Boomkens: “In eerste instantie wilden we een stukhoutkachel plaatsen, maar door nieuwe regelgeving rondom het fijnstofbeleid kon dat niet. Verwarming met gas was uitgesloten, omdat Natuurmonumenten een duurzame installatie wilde. Aardwarmte was geen optie omdat grondboring daar niet is toegestaan. Zo bleef verwarming via warmtepompen over. Uiteindelijk is gekozen voor drie lucht/water warmtepompen van NIBE met een totaal vermogen van 48 kW, aangevuld met een 12 kW elektrisch element in een buffervat. Zo kunnen we altijd bijschakelen als er iets kapotgaat.”
600 meter leidingwerk
Tijdens het feitelijke installatiewerk liep Boomkens vrijwel elke dag tegen een nieuwe uitdaging aan. “Je hebt zes vertrekken en een parterre, waar overal leidingen nodig zijn. Daarnaast is er een grote koepel, waarvoor we alle leidingen moesten meebuigen. Bij elkaar hebben we 600 meter aan leidingwerk aangelegd”, zegt Boomkens.
Alsof dat nog niet lastig genoeg was, moesten ze ook rekening houden met het broedseizoen van vogels en het paarseizoen van de vleermuizen en andere dieren rond het fort. “In de maanden april en mei konden we eigenlijk niks doen. Dan lag alles stil, om de natuur niet te verstoren. Maar ja, we hebben geleerd om flexibel te zijn.”
Goede samenwerking
Ondanks alle complicaties was er geen moment dat Boomkens twijfelde over de goede afloop. Het meest trots is hij op de samenwerking. “De gemeente, de projectleider Mirte van der Linde van Pingo projecten, de bouwkundigen en Martijn Brandjes Natuurmonumenten; Wij van Birkhoff BV hebben de installatie gemaakt, maar we hebben het met elkaar tot een einde gebracht zoals het nu is. En dat is beter dan verwacht! De lucht/water warmtepompen doen hun werk en alle ruimtes worden goed verwarmd.”
Naast een unieke werkplek voor diverse ondernemers is fort nu een mooie tussenstop voor wandelaars en fietsers. “De burgemeester van gemeente Abcoude is ontzettend blij met de herbestemming. Het is nu echt een toeristische attractie.” Als het aan Boomkens ligt, is Fort Abcoude het volgende project. “Dat vind ik een van de mooiste”, glundert hij. “Zo gaan we de hele Waterlinie af!”
Heb jij ‘n tip voor deze rubriek? Stuur je suggestie naar demakersvanmorgen@technieknederland.nl!
