Hoe maak je een museum met een uiterst klimaatgevoelige en historisch unieke collectie vrijwel energieneutraal, pal in hartje Amsterdam? Voor het Nationaal Holocaustmuseum ontwikkelden de technici van Klomp BV een ingenieuze oplossing. “De boorwagen had geen millimeter breder moeten zijn.”
Vanaf de Crèche aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan, om de hoek bij Artis, werden in de Tweede Wereldoorlog vele Joodse kinderen gedeporteerd. Een inktzwarte bladzijde in de historie van de hoofdstad, met een klein lichtpuntje: met dank aan het moedige optreden van Directrice Henriëtte Pimentel van de naastgelegen Hervormde Kweekschool, ontsnapten honderden kinderen uit de handen van de nazi’s.
Op de plek van de voormalige Hervormde Kweekschool opende vorig voorjaar – als onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier – het Nationaal Holocaustmuseum. De voorafgaande renovatie van het historische pand in combinatie met de aangrenzende nieuwbouw had flink wat voeten in de aarde. Het museum wilde namelijk ultiem duurzaam worden en besloot tot de aanleg van een grondgebonden monobron-warmtepomp, waarmee het Nationaal Holocaustmuseum op een duurzame wijze het pand volledig elektrisch kan koelen en verwarmen. Bij zo’n monobron zitten de warme en koude bron boven elkaar in hetzelfde boorgat. Dat bespaart ruimte, waardoor de WKO-installatie compacter kan zijn. Een groot voordeel, zeker in een oud en belangrijk gebouw in hartje stad, waar elke vierkante meter telt.
Binnentuin
“Maar voordat je een monobron-warmtepomp kunt installeren, moet je eerst een bron boren”, begint bedrijfsleider Carlo Nonneman van Klomp BV zijn verhaal. “Daarvoor moesten we in de binnentuin van het museum zijn. In het drukke centrum van Amsterdam betekent dat: je moet met de gigantische truck met daarop een boormachine door de voordeur naar binnen.” Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, met ook nog eens een trambaan voor de deur. “Om het tramverkeer niet te storen, werd die klus in het holst van de nacht uitgevoerd.”
Slopen van de gevel
Dat de enorme truck niet zomaar door de voordeur van het historische pand zou passen, was al op voorhand duidelijk. Omdat de voorgevel van de voormalige Hervormde Kweekschool bij de renovatie toch werd aangepakt, sneuvelde die als eerste. Het gaf nét genoeg speelruimte, want zelfs zonder voorgevel was het millimeterwerk. “We wisten: de truck past alleen naar binnen als we hem kaarsrecht voor de ingang positioneren. Maar doe dat maar eens zonder het pand of de tramleiding te raken”, zegt Carlo. Uiteindelijk bleek er maar één remedie: achterstevoren naar binnen. Centimeter voor centimeter verdween de truck met boormachine het pand in, richting binnentuin. Om de vloer niet onder het gewicht van het gevaarte te laten bezwijken, was die eerder al versterkt.
‘Onzichtbare’ installatie
Het plan werkte, de monobron werd met succes geboord. Daarna was het tijd voor het aanleggen van de warmtepompinstallatie: die koppelden Carlo en zijn collega’s aan klimaatplafonds, spleetroosters en vloerverwarming. “In een museum met zo’n belangrijke boodschap – het vertellen van de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland – wil je dat niets je van die boodschap afleidt. De klimaatinstallaties zijn daarom zo goed, hoogwaardig en onzichtbaar mogelijk weggewerkt. Het enige dat je ziet, zijn de roosters in de wanden.”
De monobron diep onder de grond levert naar keuze warm of koel water naar het museum.
In alle vertrekken ligt het installatiewerk uit het zicht, zodat de bezoekers zich volledig kunnen focussen op de boodschap van het museum.
Uitdagend volgens Carlo was om de installaties passend te maken in de schachten van zo’n oud pand. Ook moesten de installaties op zo’n manier weggewerkt worden dat de ruimtes maximaal flexibel blijven voor de ontwerpers van de tentoonstellingen.
Ideaal binnenklimaat
De objecten die het Nationaal Holocaustmuseum tentoonstelt – van kledingstukken met Jodensterren tot tekeningen en schilderijen tijdens jarenlange onderduik en nog veel meer – moeten gezien hun grote historische en culturele waarde onder optimale condities bewaard blijven. Buitentemperatuur of een schommelende binnenklimaat mogen nimmer vat krijgen op de collectie. Carlo: “De klimaatsystemen die wij hebben geïnstalleerd werken op basis van stoombevochtiging en de koeling of verwarming van lucht. Die combinatie biedt een uitstekende manier om zowel de vochtigheid als temperatuur in de museale ruimtes op ideale waardes te krijgen en te houden.”
Goede klimaatbeheersing is cruciaal voor het beschermen en behouden van de historisch zeer beladen collectie.
Slimme ventilatie en verwarming houdt het interieurklimaat stabiel, ongeacht het aantal bezoekers.
Alle items herinneren aan een pikzwart hoofdstuk in de menselijke geschiedenis.
Elk item in de collectie vertelt zijn eigen verhaal.
De techniek is hier cruciaal maar blijft subtiel achter de schermen, zodat niets afleidt van de ernstige boodschap.
“Al die slimme meet- en regeltechniek werkt pas optimaal als je die goed afstelt”, vertelt hij verder. “Daarvoor hebben we flink moeten rekenen. Het resultaat is een klimaatsysteem dat zich precies aanpast aan de bezoekersaantallen en de bewegingen door het museum. Als een schoolklas van dertig stomende pubers door het pand dendert, moet het klimaatsysteem anders reageren dan wanneer twee senioren rustig door een tentoonstellingsruimte schuifelen.”
Al onze monteurs kregen persoonlijk een bedankje van de directeur. Dat heeft ons geraakt.
Omdat in de eerste maanden de bezoekersaantallen aan het museum de verwachtingen overtroffen, was er meteen veel werk aan de winkel voor Carlo en zijn collega’s. “We waren continu aan het monitoren en finetunen. Inmiddels is het klimaatsysteem uitgebalanceerd en weten we precies wat werkt. Zo kwamen we erachter dat we in de praktijk meer moeten ventileren dan dat de calculaties voor de meet- en regeltechnieken aangaven.”
In fasen
Tussen de eerste betrokkenheid en de oplevering door Klomp BV zat een periode van ongeveer twee jaar. Carlo: “De ontwerpfase nam ongeveer een half jaar in beslag. Niet alleen het ontwerp moest gemaakt worden en berekeningen gedaan, ook moest er een gedegen planning komen. Wij moesten als werktuigbouwkundige installateur meebewegen met de renovatie. In fasen hebben we de klimaatsystemen aangelegd. De vloerverwarming kon er redelijk snel in, maar de luchtkanalen pas toen het plafond op zijn plek zat.” In de zomer van 2023 zat het installatiewerk erop.
Kroon op het werk
Op 10 maart 2024 opende koning Willem-Alexander het Nationaal Holocaustmuseum. Het complete team van Klomp BV was uitgenodigd, tot groot genoegen van Carlo en alle betrokken collega’s: “Ons werk wordt meestal als iets vanzelfsprekends gezien, maar bij onze opdrachtgever, het Joods Cultureel Kwartier, lag dat echt anders. Al onze monteurs kregen persoonlijk een bedankje van de directeur. We merkten een enorme waardering voor ons werk vanuit de Joodse gemeenschap. Dat heeft ons geraakt.”
Carlo is inmiddels al een paar keer met familie naar het museum geweest. “Ik wil dat ze het indrukwekkende verhaal van het museum horen. En natuurlijk kan ik het niet laten om ze tijdens het bezoek ook even te laten zien welk mooi werk wij afgeleverd hebben.”
Heb jij ‘n tip voor deze rubriek? Stuur je suggestie naar demakersvanmorgen@technieknederland.nl!
