Met de opening van FORUM Groningen kreeg de stad er op 29 november 2019 niet alleen een grote ontmoetingsplaats bij, maar ook een architectonische landmark. Een bijzonder gebouw, niet in de laatste plaats omdat BAM Bouw en Techniek in combinatie met BAM Civiel Noordoost hiermee het eerste gebouw in Nederland realiseerde waarvan de constructie en installatie aardbevingsbestendig zijn.
Ze hebben er even op moeten wachten, de Groningers die zich al in 2007 mochten vergapen aan de artist’s impression van het ontwerp waarmee NL Architects de prijsvraag voor het ‘cultuurwarenhuis’ won. Nu staat het er, naast de Martinitoren, niet als concurrent maar als podium dat een fraai uitzicht op de ‘Olle Grieze’ biedt.
FORUM Groningen is een groot, in opvallende hoeken gebeiteld blok. Het 10 verdiepingen hoge gebouw heeft een vloeroppervlak van 17.000 m2 en herbergt 3 evenement- en expositieruimtes, 5 bioscoopzalen, een grand café, een café-restaurant, een museum, de bibliotheek en de VVV. In een hoog, open atrium vervoeren zwevende roltrappen dagelijks 10.000 bezoekers naar de gestapelde pleinen.
Tijdens de bouw beefde de aarde
Over de geschiedenis is al veel geschreven. Henk Broekmans was er als hoofduitvoerder van BAM vanaf het allereerste begin bij betrokken, vanaf de sloop van de in verval geraakte Naberpassage en parkeergarage die moesten wijken voor de nieuwbouw.
‘Wij waren 2,5 jaar bezig toen op 12 augustus 2012 het Groningse dorp Huizinge werd getroffen door een aardbeving met een kracht van 3.6 op de schaal van Richter. De vraag werd gesteld: wordt dit gebouw wel aardbevingsbestendig? Daarop kwam de bouw een jaar stil te liggen en hebben wij, samen engineersbureau ABT en partijen van over de hele wereld, onderzocht of dit ontwerp wel aardbevingsbestendig te bouwen is.’
‘Normaliter maak je een hoog gebouw aardbevingsbestendig door het op rubbers te zetten. Maar dit gebouw helt voorover. Dan zouden de rubbers aan de ene kant extra druk ondervinden, terwijl aan de andere juist wordt getrokken. Dat kon dus niet. De oplossing werd gevonden in het toevoegen van heel veel staal.’
‘We hebben nu twee stijve betonnen kernen met veel wapening erin plus een externe, flexibele staalconstructie die de beide kernen op de achtste, negende en tiende verdiepingen verbindt. De kernen kunnen ten opzichte van elkaar bewegen waardoor de roltrappen ertussen ook speling moeten hebben.’
Geen ruimte, dus: modulair bouwen
Om aardbevingsbestendig te kunnen bouwen moest – na een wachttijd van een jaar – zo’n 60 % van de beganegrondvloer worden gesloopt om opnieuw en steviger te worden opgebouwd. De net gebouwde kelder mocht blijven zoals hij was. Ook het ontwerp kon vrijwel ongewijzigd worden behouden, slechts enkele deuren moesten komen te vervallen omwille van de stevigheid.
Naast de aardbevingsbestendigheid stelde ook de kleine bouwplaats en drukke, binnenstedelijke locatie hoge eisen aan de bouwers. Broekmans: ‘Elke leiding hier op het werk maken was geen optie. Daarom ontwierpen we prefab schachtkooien compleet met luchtkanalen, riolering, cv-leidingen, koelwaterleidingen, sprinklerinstallatie, waterleiding, de sparingen voor kabelgoten en montagepunten voor de elektrakasten.’
‘Die waren met een afmeting van 14x3x3 m het maximale wat per vrachtwagen kon worden aangevoerd. Met een torenkraan hebben we ze in het gebouw gehesen. Alle schachten hadden ook al roosters als verdiepingsvloeren, waardoor er na het plaatsen geen valrisico meer was.’
‘Zonder BIM was dit niet maakbaar geweest’
De hele maatvoering van het gebouw en de installaties zijn vooraf in BIM (Bouw Informatie Model) getekend. ‘Zonder BIM was dit gebouw niet maakbaar geweest’, zegt Broekmans. ‘Neem de natuurstenen gevel. Elk deel is uit het BIM-model gesneden en heeft zijn eigen unieke vorm en nummer. Dat moet wel, want dit gebouw heeft vreemde hoeken en knikken waarvan er sommige zelfs door het glas heenlopen. Er was maar een enkele plaat die niet paste. Ook de 4.000 ton staal van de constructie was in BIM getekend waardoor elke aansluiting klopte.’
Niet alleen het gebouw, ook de installatie is aardbevingsbestendig
Ook bij het monteren van de installatie werd rekening gehouden met de kans op aardbevingen. ‘Er mag niets naar beneden kunnen vallen’, vertelt Edwin de Vogel, die als uitvoerder bij AB Telecom Solutions de aanleg van het dataverkeer begeleidde.
‘Alle lampen hangen aan staaldraden en voor de kabelgoten zijn twee keer meer beugels toegepast dan je zonder aardbevingsgevaar zou doen. Ook is berekend hoe en waar je moet beugelen. Tussen de betonnen kernen en de stalen constructie zijn flexibele delen toegepast om eventuele bewegingen op te vangen. Dat betekent dat de kabelgoten en kabels extra bewegingsruimte kregen, bijvoorbeeld door het opnemen van extra bochten.’
Broekmans: ‘Voor installaties is er op dit gebied in Nederland geen kennis aanwezig. Er is de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) 9998 voor aardbevingsbestendig bouwen. Die vertelt wát, maar niet hoe. Dus daar moesten we ons in verdiepen en dat was erg leuk om te doen. Voor de sprinklerinstallatie – die te allen tijde moet blijven werken – hebben we een Amerikaanse bedrijf berekeningen laten maken om te weten waar we vaste en waar we flexibele delen moesten opnemen.’
‘Formeel zijn het gebouw en de E- en W-installatie aardbevingsbestendig. Dit betekent dat alles kapot mag gaan, maar dat de mensen in het gebouw geen moment in gevaar mogen komen.’
Lees meer over de brandbeveiliging en de duurzame installaties die bij FORUM werden toegepast.
Openingsfoto: Deon Prins. Overige fotografie: Paolo Bouman.
Heb jij ‘n tip voor deze rubriek? Stuur je suggestie naar demakersvanmorgen@technieknederland.nl!
